Küçük hidroelektrik santrallerin Türkiyedeki yeri,önemi ve hesaplama esasları

Ill ÖZET Her geçen gün artan enerji talebi, tükenmeyen enerji kaynaklarından maksimum yararlanma zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Enerji üretiminde önceleri yaygın olarak, kullanılan küçük hidroelektrik santrallar daha sonra yerlerini büyük boyutlu baraj ve hidroelektrik santrallara bırakmışlardır. Son yıllarda ülkelerin tüm enerji kaynaklarından faydalanmak istemeleri sonucu yeniden önem kazanmaya başlamışlardır. Ülkemizin topografik ve hidrojeolojik yapısı ve bazı yörelerdeki yağış yoğunluğu büyük su potansiyeli yanında küçük hidroelektrik güç potansiyelinin de yaygın olarak bulunmasına olanak sağlamıştır. E.I.E.Î. Genel Direktörlüğünce yapılan bir çalışmaya göre küçük hidroelektrik santrallardan 13,9 Twh/yıl enerji üretilebileceği hesaplanmıştır. Ülkemizde 73 adet mikro, 89 adet mini ve 23 adet küçük hidroelektrik santral vardır. Bunların toplam hidroelektrik üretimindeki payları % 4 civarın dadır. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin bir çoğunda küçümsenmeyecek sayıda küçük hidroelektrik santral vardır. Küçük hidroelektrik santralların kurulmasındaki temel amaç ulusal elektrik şebekesinden uzak olan kırsal bölgelerin aydınlatılmasının, tarımsal gelişmesinin sağlanması, küçük sanayinin kurularak sonuçta kırsal kesimin sosyal ve ekonomik yapısının iyileştirilmesidir. Küçük hidro-elektrik santralların kullanımım kısıtlayan iki temel problem vardır. Bunlar beher KW kurulu güç başına düşen yüksek yatırım maliyeti ile işletme ve bakım sorunlarıdır. Bu problemlerin çözümü için öneriler mevcut tur. Yatırım maliyetleri elektromekanik donatımların ülkemizde üretilmesi ile azaltılabilir. İşletme ve bakım problemlerini azaltmak için standardizasyona gidilmelidir. Küçük hidroelektrik santrallar yatırımlarında döviz gerektirmedikleri gibi yerli teknolojide büyük santrallar yapacak bilgi birikimini hazırlarlar. Ayrıca enterkonnekte şebekenin kayıplarına engel olur. Bu çalışma altı bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde hidroelektrikIV enerjinin önemi belirtildikten sonra Türkiyenin büyük ve küçük hidroelektrik enerji potansiyeli hakkında bilgi verilmiştir. ikinci bölümde küçük hidroelektrik santrallar tanıtılmış, önemi vurgulanmış, dünyada ve ülkemizdeki durumları hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde küçük hidroelektrik santrallarda kullanılan elektromekanik teçhizat hakkında bilgi verilmiş bu santralların otomatik kontrolünün nasıl yapılması gerektiği açıklanmıştır. Dördüncü bölümde küçük hidroelektrik santralların planlaması, projesi ve bu santralların maliyetleri hakkında açıklamalar yapılmıştır. Beşinci bölümde bu santrallara ait elemanların seçimi ve santralın boyutlandırılması için gerekli hesaplamalar verilmiştir. Altıncı bölümde bu hesaplamalar ŞEY DERESİ üzerinde uygulanmıştır. Bu hesaplamalar Sakarya havzasındaki diğer noktalara da uygulanmıştır. ABSTRACT Because of continually inreasihg energy demand, getting maximum bene fit from renewable energy resources has become an obligation. To produce energy, formerly widely used small hyroelectric plants have been later replaced with big sized dans and hyrolelectric power plants. Recently, small Hyroelectric Plants have started gain importance agaih because all the countries have nee ded to use whole energy resaurces. Because of typographical and hyropeological structure of our contry and rain density in some regians it is possible to have big amount of water patential and small hyroelectric power potential in a wide area. According to a research done by E.i.E. General Dihectorship it is calculated that 13.9 Twh energy can be `;*« produced by small hyroelectric power plants for a year. There are 73 micro, 89 mini and 23 small hyroelectric power plants in Turkey..The portion of these plants out of total hyroelectrical energy production is apprqximatelly 4 %. Rn many developed and developing countries the are small hyroelectric plants and their amount is rather high. The real purposes of constructing S.H. Plants are to illuminate rural regi ons for away* from electrical network, to ensure agricultural development in ru ral zone and by setting up small busihes to improve social and economical situa- tion of rural sector as a result of former two purposes. There are two basic problems which constraih the use of S.H. Plants. The se are high investment cast per KW established power and, operating and main tenance problems. Some suggestions have existed to solve these problems. It is possible to reduce the investment costs by producihy electromechanical hardwa re in our country. To solve operating and maintenance problems standardizatif i on is necessary. As S.H. Plants donit require foreign exchange they are also very useful to have experience and knowledge to construct big sized plants. Additionally, they prevent loses of inter connected network. This study consists of six Chapters. In the firts chapter after emphasizingVI the importance of hydroelectrical energy, same suggestions have been given about Turkey's big and small scaled hyroelectrical energy potential. In the second chapter S.H. plants have been ihtroduced their importance has bean emphasized and imformations about their situation in tHe world and our coutry have been given. In the third chapter. Enformations have been given about electromechani cal equipment used in S.H.Plants and how this type of plants are automatically controlled has been explained. In the Fourth chapter explanations about planning, project and costs of S.H. Plants have been done. In the fifth chapter, the necessary calculations has been done to select the components belonginy plants and to size the plants. In the sixth chapter these calculations have been applied to S.E.Y stream. These calculations have been also applied to the other points in SAKARYA river basih. ` 159